Het context principe

 En toen vroeg de wijze vis: 'Hé jongens, hoe is het water vandaag?
De jonkies keken elkaar aan. 'Wat is verdorie water?'

De verhalen over onszelf, onze relaties en de wereld vallen niet zomaar uit de lucht. Ze worden ons minstens voor een deel ingefluisterd door de context waarin we werken: de cultuur die beïnvloed wordt door opvoeding, onderwijs, media, regels in organisaties, voorschriften over gedrag en denken, mode, hypes, wetenschap, ... Daar spreekt door onze verhalen de macht van kennis, van gezag, van beïnvloeding. In die context leven veel (weliswaar tijdelijke en veranderlijke) veronderstellingen, overtuigingen, aannames over wat goed, juist, waar en geldig is.

Het volgende verhaal (bron: David Foster Wallace) legt het als volgt uit:

Er waren eens twee visjes. Ze waren nog jong en hielden veel van zwemmen. Op een mooie ochtend zwommen ze in hun stukje van de oceaan, druk aan de babbel. Op een bepaald moment zwom een oude, wijze vis hen vanuit de andere richting tegemoet. 'Hey, jongens', zei de wijze vis. 'Hoe is het water vandaag?'
De twee kleintjes knikten de vis toe en zwommen een tijdje in stilte verder. Tot een van hen de ander aankeek en verbaasd fluistert: 'wat verdorie is water?'

Wat is het water waarin we onszelf bevinden? Hoe kunnen wij de oceaan zien, hoe kunnen wij dat kennen? Waarom is dat eigenlijk belangrijk? Wat verdorie is water?

Waarom zijn die vragen belangrijk?

Alles wat ons omringt aan grote verhalen, geschiedenis, overtuigingen en ideeën beïnvloedt ook onze persoonlijke verhalen. De tijdsgeest - die bol staat van overtuigingen over wat goed en niet goed is bijvoorbeeld - behoort als vanzelfsprekend tot onze werkelijkheid. Meestal zijn we ons zelfs niet bewust van die voor waar aangenomen ideeën en overtuigingen die ons omringen.

Bijvoorbeeld: Wat betekent 'succesvol zijn' voor jou? En in welke mate is jouw idee over jouw succes en dat van anderen beïnvloed door wat vandaag als succesvol wordt tentoongespreid door media en reclame? Kan je je voorstellen dat succes ook iets totaal anders kan betekenen? En wat dat dan zou kunnen bijdragen aan een menswaardig bestaan van alle mensen?

Of nog een voorbeeld: wat betekent 'goed opvoeden' vandaag? En ook daar: zijn dat werkelijk jouw ideeën, die ontstonden uit momenten die je zelf beleefde als 'goed opvoeden'? Of neem je - weliswaar zonder je daarvan bewust te zijn - dominante ideeën over uit de context die ons omringt? Kan je je ook wat anders voorstellen bij 'goed opvoeden'? Zouden we daardoor begrip kunnen ontwikkelen voor mensen die het anders aanpakken? Kunnen we dan leren van wat anders is?

Afstand nemen om beter te kunnen zien

Om de invloed vanuit de 'oceaan', de context waarin wij leven te kunnen begrijpen, is het belangrijk die te kunnen 'zien'. Die context kunnen we identificeren door te vragen: wat zeggen 'ze'? wat is normaal hier? Of wanneer we zeggen 'dit is zoals het is' 'zo gaat het hier nu eenmaal'. Daarom noemen we de context ook wel eens de 'zo-heid' van de dingen. Want 'het is nu eenmaal zo'.

Als we onze oceaan kunnen zien voor wat die is, kunnen we ontsnappen aan opinies of probleemoplossend denken die gelijkaardige patronen hebben als waarin die overtuigingen en ideeën zijn gecreëerd. Op die manier kunnen we ontsnappen aan niet langer in vraag gestelde argumenten over wat goed en fout is, wie het goed doet en wie niet.

Welke verhalen hebben we dan nodig?

Als we onderzoeken wat er in de oceaan leeft aan dominantie ideeën, aannames en overtuigingen omtrent het thema dat ons bezighoudt, herkennen we makkelijker de verhalen waarnaar we op zoek zijn: de verhalen die ànders zijn, genuanceerder, die voortkomen uit levende ervaring, waarvan we nieuwe dingen kunnen leren. Verhalen die ons prikkelen, inspireren, aan het denken zetten of ons aanmoedigen om andere dingen uit te proberen.

Verhalen die in de weg zitten kunnen we uitpakken: ze van hun sluiers ontdoen, hun oorsprong achterhalen en ons vragen stellen of welke verhouding we willen hebben met die verhalen. Willen we onszelf als niet-succesvol blijven bestempelen bijvoorbeeld, wanneer we begrijpen dat de basis van die betekenis 'maar' één van vele mogelijke aannames is die we oppikten uit de oceaan waarin we leven?

Verhalen waar we meer van willen, kunnen we opzoeken, ontdekken en sterker maken. Verhalen die nog niet gezien zijn of niet ondersteund worden door overtuigingen van gezagsfiguren, media-iconen of experts. Ze worden dikwijls beschreven als de uitzondering op de regel of een eenmalige gebeurtenis. Alternatieve verhalen bestaan uit ogenblikken waarin mensen of gemeenschappen een inkijk kregen op wat voor hen belangrijk is en hoe ze graag willen leven en handelen. Ze geven ons een uitkijk op een toekomst die we wel willen.

Alleen al het feit dat ze wél bestaan, is een teken dat er in de context iets kan verschuiven in de richting van leven en omgaan met elkaar en onze natuurlijke omgeving die gekleurd wordt door waardigheid.

Soulfood

Charles Eisenstein over enkele dominante ideeën in de samenleving: van 'afscheiding' naar 'interbeing'.