Arne Naess (1912-2009), grondlegger van de Deep Ecology beweging, benadrukt het belang van zo'n spontane ervaring als die welke Aldo Leopold beleefde. ‎‎Een belangrijk aspect van deze ervaringen is de plotse herkenning van het geheel, een instant inzicht in netwerken van relaties. Dan wordt de wolf - of in het geval van mijn ontmoeting in Madrid: de paarden - geen geïsoleerd 'object', maar een knooppunt in een enorm web van relaties. Zo'n diepe ervaring brengt ons een brede identificatie met wat we ontmoeten. Deze identificatie omvat een verhoogd gevoel van empathie en een uitbreiding van onze bezorgdheid over niet-menselijk leven.

Dan beginnen we ons te realiseren hoe afhankelijk ons eigen fysieke en psychologische welzijn is van het welzijn van de natuur. We beginnen te begrijpen dat andere wezens, van microben tot meercellige levensvormen tot ecosystemen en de aarde als geheel, bezig zijn met het ontvouwen van hun aangeboren potentieel. Naess noemt dit proces zelfrealisatie.

Voor ons, mensen, omvat zelfrealisatie - aldus Naess - de ontwikkeling van een diepe verbondenheid waarbij het gevoel van 'ik' niet langer wordt beperkt tot het persoonlijke ego, maar steeds grotere gehelen omvat. Ik ervaar Naess' benadering van zelfrealisatie als een bijzonder welgekomen en vèrstrekkende uitbreiding van de hyper-geindividualiseerde zelfverwerkelijking die in onze Westerse samenlevingen de boventoon voert.

Naess noemt die uitbreidende identiteit het ecologische zelf. Later in dit artikel kom ik daarop terug. Eerst neem ik je graag mee in een kennismaking met Deep Ecologie, zoals ontwikkeld door Naess.

Het woord ecologie verwijst naar de wetenschappelijke studie van de relaties tussen organismen met elkaar en met hun omgeving. Biochemicus Stephan Harding: 'de ecologie als wetenschap werkt vanuit een mathematisch perspectief: meten om te begrijpen.' Dit is heel belangrijk werk, maar het levert ons alleen feiten op, zegt Harding. Het zegt niet hoe we moeten leven in relatie tot deze feiten.

In 1973 introduceerde de Noorse filosoof en bergbeklimmer Arne Naess de uitdrukking Diepe Ecologie. Naess zag toen twee vormen van milieuactivisme. De ene noemde hij de oppervlakkige ecologiebeweging, en de andere omschreef hij als Diepe Ecologie. De oppervlakkige benadering zoekt naar oplossingen voor symptomen. De diepe benadering focust op wat er gebeurt in het totale ecosysteem en zoekt naar 'oplossingen' bij de wortels van de oorzaken. De oppervlakkige benadering blijft antropocentrisch: vertrekt vanuit de mens als ultieme referentiepunt. De diepe benadering is ecocentrisch: neemt het welzijn van het volledige ecosysteem als referentiepunt.

‎Deep Ecology Activiste Joanna Macy onderlijnt dat uitgangspunt zonder enig compromis. We moeten wég van het verhaal van business-as-usual naar de ontwikkeling van een samenleving die het leven ondersteunt en beschermt. Macy confronteert ons met ons dwangmatig streven naar zekerheid, comfort, veiligheid en gemak. 'We zijn bereid daar alles voor te vernietigen', zegt ze. Maar die destructieve krachten keren zich uiteindelijk tegen onszelf, zoals nu duidelijk wordt. Succes wordt niet gemeten aan welzijn van alle leven, maar aan economische winst. Maar, zegt Macy: wie begrijpt dat het ecosysteem een complex systeem is waarin alles onderling van elkaar afhankelijk is, weet dat we niet één variabele in het systeem kunnen maximaliseren zonder dat het systeem uit balans geraakt. En net dat is zich nu in hoog tempo aan het voltrekken. De bewijzen stapelen zich op.

De term 'deep' in Deep Ecologie verwijst naar een uitgediepte vraagstelling bij de ecologische problemen die het leven bedreigen. Het gaat dan om vragen stellen over waarden, aanvoelen, intuïtie en verbondenheid. 'We moeten onze ervaring, gevoel en intuïtie combineren met feiten en diep in het levende mirakel van de aarde doordringen,' zegt Harding.

Arne Naess: 'Het land, de aarde behoort niet toe aan de mens. De landschappen, rivieren, fauna en flora zijn geen eigendom van bijvoorbeeld een natie. Mensen bewonen het land, en gebruiken haar bronnen voor hun vitale behoeften. Als hun niet-vitale behoeften in conflict komen met de behoeften van de niet-menselijke wezens, dan moeten mensen zich daarvan terugtrekken. De destructie zal niet alleen genezen kunnen worden met technologische oplossingen. Dat is antropocentrisch arrogant.' De diepgaande aanpak die Naess voorstelt, omvat het herontwerpen van onze levenswijze en sociale systemen, op basis van waarden en methoden die de ecologische en culturele diversiteit van natuurlijke systemen in stand houden.‎

‎De Diepe Ecologiebeweging erkent de inherente waarde van alle levende wezens en de onderlinge verbondenheid van alles in een web van leven. Deze visie moet, aldus de Diepe Ecologie, de basis zijn van het vormgeven van een ecologische levenswijze en van milieubeleid, en -activisme. Wie zich inzet voor sociale veranderingen op basis van deze erkenning, vindt motivatie in de liefde voor de natuur en voor de mensen.

Deep Ecologie erkent dat we niet verder kunnen gaan met business as usual van de industriële en technologische maatschappij. Omwille van de schoonheid van de aarde en haar vermogen de mens te ondersteunen, moeten we die dieperliggende antropocentrische basisaannames en praktijken fundamenteel in vraag stellen én veranderen. Stephan Harding heeft het over drie aspecten van Deep Ecology: de diepe ervaring van ons deel zijn van de natuur, een diepe vraagstelling en daaruit voortvloeiend een diepe toewijding van onze acties aan het ecosysteem.

Arne Naess en Georges Sessions stelden in 1984 acht principes voor om de Diepe Ecologiebeweging te karakteriseren als deel van en in relatie tot de algemene ecologiebeweging.

1. Het welzijn en bloeien van menselijk en niet menselijk leven op aarde hebben waarde in zichzelf, los van de gebruikswaarde van de niet-menselijke wereld voor menselijke doelen. Leven refereert hier ook naar rivieren, landschappen, ecosystemen. Naess: 'De aanwezigheid van inherente waarde in een natuurlijk object is onafhankelijk van enig bewustzijn, belang of waardering van een bewust wezen.
2. De rijkdom en diversiteit van levensvormen dragen bij aan de relatie van deze waarden en zijn ook waarden in zichzelf. Dit principe gaat over diversiteit en complexiteit. Alle wezens dragen essentieel bij tot de rijkheid en diversiteit van het leven. Ze hebben waarde in zichzelf en zijn niet zomaar stappen naar een zogenaamde hogere orde van rationele levensvormen. Het impliceert ook dat het evolutieproces gaat in de richting van toenemende complexiteit, diversiteit en rijkdom.
3. Mensen hebben niet het recht die diversiteit en rijkdom te reduceren behalve om hun levensnoodzakelijke behoeften te voldoen. Die behoeften kunnen verschillen van cultuur tot cultuur. Bv: snowmobiles zijn tegenwoordig voor Eskimo's nodig om hun vitale behoeften te kunnen voldoen. Hetzelfde kan niet gezegd worden van toeristen die het hoge noorden verkennen.
4. Het bloeien van menselijk leven en culturen is enkel verenigbaar met een substantiële vermindering van de menselijke populatie. Het bloeien van het niet-menselijke leven heeft die vermindering nodig.
5. De huidige bemoeienis van de mens met de niet-menselijke wereld is excessief, en de situatie verslechtert heel snel.
6. Daarom moet beleid veranderd worden. Regels die de economische, technologische en ideologische structuren beïnvloeden. De uitkomst daarvan zal diep verschillend zijn dan de huidige stand van zaken. En we moeten daarbij rekening houden met en vertrekken vanuit de lokale situatie, die overal verschillend is.
7. De ideologische verandering is vooral die van de waardering van levenskwaliteit (inherente waarde beleven in het leven), eerder dan een steeds hogere levensstandaard nastreven. Er zal een enorm bewustzijn ontstaan over het verschil tussen groot en groots. Dat impliceert dat we opnieuw moeten formuleren wat kwaliteit van leven betekent.
8. Diegenen die de voorgaande punten onderschrijven, hebben de plicht om direct en indirect te proberen de noodzakelijke veranderingen mee tot stand te brengen. Diepe vragen stellen is het proces waardoor de andere vragen gevolgd, ontwikkeld en in actie kunnen worden omgezet.

Wie deze principes aanvaardt, erkent de intrinsieke waarden van de ecologische rijkdom en diversiteit. Daaruit volgt vanzelf een fundamentele kritiek op de industriële cultuur, waarvan de ontwikkelingsmodellen de aarde alleen interpreteren als grondstoffen die moeten worden gebruikt voor productie en consumptie. Voor een consumptie trouwens, die in onze samenleving niet alleen moet voldoen aan onze levensnoodzakelijke behoeften, maar, zo zegt Naess 'ook aan opgeblazen verlangens waarvan de tevredenheid steeds meer consumptie vereist.'

"Hoewel de industriële cultuur zichzelf heeft voorgesteld als het enige aanvaardbare model voor ontwikkeling, vernietigen de monoculturen culturele en biologische diversiteit in naam van menselijk gemak en winst.‎"

- Arne Naess

De ervaring deel uit te maken van een intelligent universum dat door diepe ervaring wordt geopenbaard, leidt vaak tot diepe vragen. Vanuit die vragen kan een nieuw kader aan diepgaande overtuigingen ontstaan, die inspireren tot nieuwe beslissingen, aanpassingen in levensstijl en actie.

Diepe vragen stellen betekent bereid zijn tot het bevragen van dieperliggende oorzaken van de ecologische crises waarin we verzeild zijn geraakt. Diepe vragen reiken naar onze fundamentele aannames over de mens, de maatschappij, de economie, de aarde. Het betekent vragen stellen bij het antropocentrische wereldbeeld en de kapitalistische drijfveren achter de organisatie van de maatschappij.

Deze diepe vraagtekens bij de fundamentele aannames van onze cultuur staan in contrast met de mainstream ecologische hervormingsbenadering. De mainstream benadering blijft verankerd in het antropocentrische en kapitalistische wereldbeeld. Vergroening van het bedrijfsleven, alternatieve energievoorzieningen, preventie van verontreiniging of bescherming van de biodiversiteit blijven meestal gekaderd vanuit hun monetaire waarde of kilmaatregulering in functie van de menselijke activiteit. Hoewel voorstanders van Diepe Ecologie vaak geen andere keuze hebben dan strategisch een hervormingsaanpak te hanteren die hierbij aanleunt, gaan hun eigen diepe vraagtekens bij de samenleving op de achtergrond door. Dit kan op een subtiele manier van invloed zijn op de mensen met wie ze communiceren.‎

‎Voor diepe ondervraging ontwikkelde Arne Naess het viervlakkensysteem, dat hij het 'schortdiagram' noemt. Het model toont een geïntegreerde beweging van vraagstelling, die begint onderaan de pyramide, bij het praktische leven. Via 'waarom?' vragen bewegen we tot op het hoogste niveau, waar onze ultieme vooronderstellingen, geloof en (levens)filosofie bevraagd worden. Op dit niveau worden onze hoogste premissen en normen duidelijk, waaruit al onze acties en attitudes uiteindelijk voortkomen. Dit is het niveau dat we bereiken als we blijven vragen naar het waarom van onze uitspraken. Uiteindelijk, als het proces diep is gegaan, zouden we een verklaring kunnen afleggen die onze diepste intuïties over het leven inkapselt op basis van diepe ervaringen van brede identificatie. Bijvoorbeeld, legt Stephan Harding uit: een vriend, die de hele dag de 'waarom?'-vraag is gesteld, zal misschien uiteindelijk besluiten: "De natuur is heilig!" 

Voor het stellen van diepe vragen komen we er volgens Stephan Harding niet met de ratio alleen. Diepe vragen, zegt hij, veronderstellen ook het gebruik van onze intuïtie en gevoelens. De denkende geest is gescheiden van ons aanvoelen. Daardoor zijn we compleet gescheiden geraakt van de natuur, zelfs van ons eigen lichaam. En dat maakt de aarde kapot. Voor een diepe vraagstelling hebben we dus ons hele wezen nodig: ons denkvermogen, onze zintuigen, onze ervaring, intuïtie en gevoel. Die kunnen we aanscherpen door bijvoorbeeld aandachtige tijd door te brengen in de natuur en door ons toe te wijden aan het ontwikkelen van wederkerige - resonante - relaties met de aarde. De ecopsychologie is precies daarop gericht. Verder in deze tekst bespreek ik enkele mogelijke praktijken vanuit de Diepe Ecologie. De ontwikkeling van een persoonlijke ecosofie is daar één van. 

Het begrip ecosofie - een filosofie van ecologische balans - komt van de Franse filosoof en psychoanalyticus Felix Guattari (1930-1992). Guattari betoogt dat wij in drie ecologieën leven: het natuurlijk milieu, onze sociale relaties en het menselijk subject. Die ecologieën zijn in hoge mate met elkaar verweven in ingewikkelde verbanden. En daar moeten wij mensen in handelen. Ieder mens heeft een ethische verantwoordelijkheid tot wat hij/zij creëert, de gevolgen van zijn/haar handelen. De reflectie die daarmee gepaard gaat, noemt Guattari ecosofisch denken.

Naess gebruikte de term 'ecosofie' als de naam van een filosofie van ecologische harmonie en balans. Een filosofie die normatief is. Het bevat normen, regels, aannames, waardenprioriteiten en hypotheses over de stand van zaken in ons universum. Wijsheid is daarin niet enkel wetenschappelijk beschrijvend en voorspellend, maar ook politiek.

Arne Naess ontwikkelde zijn ecosofie tijdens zijn verblijf in de berghut Tvergastein (vandaar de 'T' in ecosofie T). De ultieme norm van Arne Naess' eigen ecosofie is zelfrealisatie. De diepe ervaring die Naess' ecosofie inspireert, is het gevoel van intrinsieke waarde in het ontvouwen van het potentieel van het leven.

Aangezien alle wezens (mens, plant, dier, landschap, woud, ...) op hun eigen manier streven naar zelfrealisatie, erkennen we dat ze allemaal intrinsieke waarde hebben, ongeacht welke economische of andere utilitaire waarde ze ook hebben voor menselijke doeleinden. Ons eigen menselijke streven naar zelfrealisatie staat op gelijke voet met het streven van andere wezens. Er is in principe sprake van een fundamentele gelijkheid tussen menselijk en niet-menselijk leven. Dit ecocentrische perspectief staat in contrast met de antropocentrische visie die alleen intrinsieke waarde toeschrijft aan mensen en de natuur alleen wordt gewaardeerd als het nuttig is voor onze eigen soort.‎

Als we uitgaan van het vermogen én het recht van alle leven op zelfrealisatie, heeft dit consequenties op het vlak van het eerbiedigen van diversiteit, zelf-determinatie en symbiotische relaties. Dan heeft de mens niet het recht enige vorm van ander leven te onderwerpen aan de eigen niet-vitale behoeften.

"Iets is goed en juist wanneer het bijdraagt aan de bescherming van de integriteit, stabiliteit en schoonheid van de biotische gemeenschap. Het is verkeerd wanneer het dat niet doet."

- Aldo Leopold

Naess vat zijn ecosofie samen in een diagram. Lang genoeg kijken naar dit diagram, helpt ons zien hoe alles samenhangt. Laat dit ook meteen mijn uitnodiging zijn aan jou. Neem de onderstaande figuur van Naess in je op, overweeg, zie hoe het tot je spreekt.

Uit diepe vraagstelling over de aannames achter onze levensstijl en maatschappelijke keuzes, kan niet anders dan verandering in gedrag voortkomen. Dit maakt Diepe Ecologie net zo goed een beweging als een filosofie. Door diepe vragen te stellen, verwoordt een persoon een totaalbeeld van het leven dat zijn of haar levensstijlkeuzes kan sturen.‎

In de combinatie van diepe ervaring en diepe vraagstelling groeien we naar diepe betrokkenheid. Wanneer een ecologisch wereldbeeld goed ontwikkeld is, handelen mensen vanuit hun hele persoonlijkheid. Vanuit die grote betrokkenheid groeit een enorme energie. Ecosofische handelingen zijn vreedzaam en democratisch en zullen leiden tot ecologische duurzaamheid. Het ontdekken van het ecologische zelf geeft aanleiding tot vreugde, wat leidt tot betrokkenheid, wat op zijn beurt leidt tot een bredere identificatie en dus tot meer betrokkenheid. Dit leidt tot 'het uitbreiden van de zorg naar mensen en het verdiepen van de zorg voor niet-mensen'.‎ (Harding)

Veel verschillende levensstijlen en werkingswijzen zijn mogelijk. Sommige mensen, zoals de sociale ecologen, zullen zich concentreren op het verhelpen van de manier waarop onrecht onder mensen leidt tot ecologische afbraak. De ecofeministen zullen de bijdrage van genderonevenwichtigheden aan de ecologische crisis willen tegengaan. De natuurbeschermingsbiologen zullen zich richten op manieren om het uitsterven van soorten te documenteren en te voorkomen. Weer anderen zullen zich verzetten tegen de negatieve gevolgen van vrijhandel en globalisering voor natuur en cultuur. Ikzelf zoek verbindingen te leggen met mijn Storyweaving praktijk, en hoe ik via het narratief werk kan bijdragen aan zelfrealisatie vanuit dit ecosofische perspectief. Dit pluralisme is een essentieel onderdeel van de Diepe Ecologiebeweging.

Bij het omgaan met mensen die niet werken langs de lange grens van ecologische actie en die dergelijk werk proberen te ondermijnen en ongedaan te maken, benadrukt Arne Naess het belang van Gandhi's methode van geweldloosheid, waarbij een belangrijk punt is om het respect voor de fundamentele menselijkheid van zijn tegenstander niet te verliezen.‎ Ook hier denk ik: verbinding houden, vragen stellen, mensen uitnodigen tot reflectie kan op termijn verder reiken dan discussie en strijd.  

Gaia-spot

Stephan Harding moedigt aan om veel tijd door te brengen in de natuur. Elk mens zou een plek moeten hebben in de natuur waar hij of zij veel tijd doorbrengt. Harding noemt zo'n plek een Gaia-plek. Natuurcoaches - professionals die mensen begeleiden bij het ontwikkelen van een intense relatie met de natuur - noemen dat vaak een sitspot, een zitplek. Een Gaiaplek is een plaats in de natuur, waar je als mens vaak weer naartoe gaat en stille, aandachtige tijd doorbrengt. Als we dat vaak doen en geduldig tijd geven, zal de plek vanzelf beginnen 'spreken' met ons. De plek zal zijn leven, betekenis, ziel tonen. 'De hele natuur - elke boom, elke steen, elk levend wezen - is vol van psyche, geest, ziel. Hoe meer tijd je in hun aanwezigheid spendeert, hoe meer je dat zult ervaren', zegt Harding.

Een mede-cursist van de opleiding toegepaste ecopsychologie (*) zei onlangs: 'De verbinding die je maakt met de natuurlijke omgeving, maakt dat je ook veilig bent voor die omgeving.' Dan ben je geen indringer meer, maar een deelnemer.

Doorheen apathie en verdriet naar inzet

Deep Ecology activiste Joanna Macy (The work that reconnects) ontwikkelde in ruim veertig jaar van begeleiding van groepen veel oefeningen om de ervaring van Diepe Ecologie te ontwikkelen. Waar Naess vooral een persoonlijke benadering heeft, voegt Macy daar een gemeenschapsbenadering aan toe.

Macy ziet achter de apathie van mensen ten opzichte van het ecosysteem een weigering om de angst en lijden onder ogen te zien dat uit het bewustzijn van verbondenheid zou voortkomen. Daarom nodigt zij mensen uit om het verdriet te voelen, er stem aan te geven, er waarde aan te hechten. Want achter het verdriet schuilt een liefde voor de wereld, die zich pas kan tonen als het verdriet gezien wordt. Uitdrukking geven aan het verdriet veroorzaakt een verruiming van onze identiteit naar verbondenheid en mededogen met de aarde.

Dus, zegt Macy, moeten we de moed bijeenrapen om aanwezig te worden voor het verdriet, de angst, de verontwaardiging over wat wij de aarde aandoen. Zonder die te laten wegredeneren. Het verdriet voelen is een teken dat je een hart hebt dat groot genoeg is om het geweld te zien dat aan onze omgeving wordt gedaan. Je kunt nooit gescheiden zijn van het levende lichaam van de aarde, want dat is wat je bent. De pijn die opkomt is de poort naar solidariteit met de gemeenschap van de levende wereld.

Joanna Macy ziet in die herverbinding met de aarde vier stappen, die als in een spiraal steeds opnieuw kan worden doorlopen.

• Dankbaarheid: Onszelf gronden in ons geboorterecht om hier te zijn, op de aarde, bij elkaar, in aanwezigheid van de zon, de maand, de lucht, het water, de landschappen en alle leven waarvan wij deel uitmaken. Dankbaarheid brengt aarding en waardigheid.
• Ruimte maken voor het verdriet: We moeten leren dat verdriet een normale respons is tot het lijden van mensen en aarde. Een mens kan zich in deze fase afvragen: 'Als ik kijk naar de natuurlijke wereld, dan breekt mijn hart als ik zie dat...' We ontdekken dat ons verdriet verder gaat dan onszelf, het toont onze verbondenheid met wat buiten ons is, het toont onszelf als een meelevend wezen. Het opent nieuwe wegen tot het ervaren van onze verbondenheid van ons bestaan.
• Uitbreiden van ons gevoel van identiteit: In deze stap breiden we ons begrip van wie we zijn uit naar onze verbondenheid met de oorsprong van het leven en alle manifestaties van leven. Macy noemt in dit verband de 'counsel of all beings' en 'deep time work': het doen groeien van het besef dat we thuishoren in een lange geschiedenis van de ontwikkeling van het leven die miljoenen jaren verder gaat dat ons menselijke zelf.
• Ontdekken wie je bent, waar je naartoe evolueert en wat je kan doen vanuit die bewustwording. Met wijsheid en medeleven.

Het werk dat weer verbindt maakt ons wakker uit onze toestand van slaperigheid. We leren de bedreigingen van ons ecosysteem onder ogen zien, en zien dat ze zijn veroorzaakt door de menselijke geest. De pijn voelen, aanvaarden en uitdrukken is in zekere zin tegen-cultureel. We leerden ons leven lang vooral optimisme te cultiveren. Verdriet en pijn worden in onze cultuur geïndividualiseerd en geproblematiseerd. Onze cultuur ziet pijn en verdriet als het resultaat van persoonlijke kwetsuren en trauma, waaruit, aldus Macy, 'een hele business van farmacie en therapie is ontstaan.'

De wijsheid die doorheen dit werk ontstaat is een diep inzicht in de onderlinge afhankelijkheid van alle levensvormen. Daaruit groeit medeleven, wat verbeelding en energie geeft om te doen wat nodig is. Het komt eropaan niet bang zijn van het lijden van jezelf en van de wereld. Als je niet bang bent, kan je doen wat je moet doen. Gesteund door het besef van onderlinge afhankelijkheid van alles in het ecosysteem waarin we leven.

Je plaats innemen in het geheel

Macy legt de nadruk op de onderlinge afhankelijkheid van alles wat is op deze planeet. Onze plaats en verbondenheid daarin herontdekken, leidt tot medeleven. Zelfs de kleinste daad van heling is daarin belangrijk, omdat we behoren tot elkaar, en bij elkaar gehouden worden door een wederkerige zorg.

Ecologisch activisme, in welke vorm dan ook, hoeft geen oorlog te zijn tussen goede en slechte mensen. De lijn van goed en kwaad loopt niet zozeer tussen mensen, maar gaat door de mens zelf. We dragen het allemaal allebei in ons.

We leven op een scharnierpunt in de geschiedenis, zegt Joanna Macy. De diepgaande onzekerheid van dit moment kan ons gefocust en present houden om te ontdekken wat ontdekt moet worden, te zien wat gezien moet worden en te doen wat gedaan moet worden. We kunnen niet meer zeggen dat alles goed komt. Van elk van ons wordt gevraagd bij te dragen.

"Als je je ogen opent, zie je het. Je ziet dat je deel bent van de grote ommekeer. Dat je in een tijdsgewricht leeft dat bedreigend én boeiend is. Waar we allemaal het verschil kunnen maken. Vanuit presentie en dankbaarheid."

- Joanna Macy

De Diepe Ecologie moedigt ons aan om dominante aannames in onze cultuur fundamenteel in vraag te stellen. Die ecosofie vraagt ons te kijken naar welke denkbeelden en krachten het leven domineren. Vanuit het kapitalisme krijgen we dag na dag boodschappen dat we nog meer nodig hebben, nog meer moeten ontwikkelen, nog meer moeten presteren om een succesvol mens te zijn.

Het goede nieuws is: we kunnen die dominante boodschappen fundamenteel in vraag stellen. Vragend in het leven staan dus, en onze ontdekkingen omzetten naar een eigen ecosofie van visie en levensstijl. Dat is wat we kunnen doen. Een levensstijl ontwikkelen die rekening houdt met de inherente behoefte aan zelfrealisatie van de aarde en al wat levend is op deze aarde. Een levensstijl die bijdraagt aan zorg en herstel van wat kapot dreigt te gaan. Met een liefde die zich uitstrekt van onszelf, naar alle levende wezens. Van bijen in de eerste bloesemende bomen in onze omgeving, tot de landschappen waarin we ons thuis voelen.

We zijn aarde. Er is niets aan ons lijf en onze geest dat niet van deze aarde komt. Van de wetenschap leerden we dat onze planeet leeft, een zelf-organiserend geheel is. Het geheel is aanwezig in elk deel, en elk deel is aanwezig in het geheel. Onszelf liefhebben is de aarde liefhebben. Die liefde vraagt van ons kalme aandacht en moedige toewijding.

Bij mijn verkenning van de Diepe Ecologie groeit het besef dat ik - zonder mijn hele leven overhoop te gooien - die aandacht en toewijding kalm gestalte kan geven in mijn werk. Door mijn ecosofie diepgaander te ontwikkelen, de Storyweaving principes uit te diepen en in onze narratieve vragen de aandacht te richten op het helpen groeien van het besef van diepe verbondenheid met alles wat ons omringt. 'Alles is relatie' is een belangrijk kernprincipe van Storyweaving. Misschien is het wel de kern waarrond het werk fundamenteel is opgebouwd. Misschien is het een stukje van mijn antwoord op de confronterende, smekende blik van Goya's paarden.

Enkele dagen geleden bracht ik wat tijd door op mijn 'Gaia-plek', een bosje op een kwartiertje wandelen van thuis. Op een boomstam gezeten, nam ik het landschap in me op. Ik luisterde naar de wind, de vogels, het kraken van de bomen. Plots zag ik over de velden een roestbruin beestje naderbij komen. Met een stuk hout in zijn bek daalde een vos langs een smal pad af, over de beek, naar de oever waar ik zat. Ik hield mijn adem in. Op vijf meter afstand van mij, stond het diertje stil. Een fractie van een seconde keek hij mij verbaasd aan. Toen zette het kalm zijn weg verder.

Een diepe vreugde vervulde mij. De vreugde van thuis te zijn.

(*) Deze tekst kwam tot stand dankzij mijn deelname aan de fantastische opleiding Ecotuner® , een initiatief van EarthWise Education. Mijn dank gaat uit naar Ann Sterckx, die deze opleiding met opmerkelijke zorg in mekaar timmerde en begeleidt. 

Ik maakte dankbaar gebruik van het talrijke bronmateriaal dat Ann ter studie aan de deelnemers aanbiedt. Ik bekeek enkele interviews met Joanna Macy en Stephan Harding. Geschreven bronnen die ik raadpleegde:

• Stephan Harding; What is Deep Ecologie (artikel)
• Alan Drengson; Some Thoughts on the Deep Ecology Movement (artikel)
• Arne Naess; The Deep Ecology Movement, some philoshical aspects (artikel)

De figuren in de tekst nam ik over uit het bovengenoemde artikel van Arne Naess. Voor de uitdieping van terminologie, biografieën en data maakte ik gebruik van Wikipedia. De afbeelding van Goya's werk vond ik op Wikipedia terug. De afbeelding van de wolf vond ik bij Pexels.com.