Het narratief principe

 Mensen zijn verhalenmakers en betekenismakers

Mijn Zuid-Afrikaanse collega, narratief deskundige Chené Swart, opende me de ogen voor iets wat ik nooit eerder had gezien. Ze leerde me dat we leven in een samenleving die veel nadruk op 'betekenis' legt.

In onze in hoge mate verzakelijkte en geprofessionaliseerde wereld winnen efficiëntie, rationaliteit en zakelijkheid het van relatie, intuïtie en verbondenheid. Dat toont zich ook in onze gesprekken, waarin we de kortste, minst tijdrovende weg kiezen. In gesprekken wisselen we vooral betekenis uit: concepten, meningen, standpunten. Betekenisrijke woorden - denk bijvoorbeeld aan efficiënt, diversiteit, doortastend - zijn echter verwijzingen naar inhoud. Die inhoud is zelden eenduidig, en voor velerlei interpretatie vatbaar. 'Diversiteit', bijvoorbeeld, zal wellicht bij jou andere associaties, beelden, herinneringen en betekenissen oproepen dan bij mij. Zelfs eenvoudige woorden als blauw, aarde, ruzie, dromen, lijden zijn vlaggen die heel verschillende ladingen kunnen dekken.

• Neem nu het woord 'vrijheid'...
• Wat betekent 'vrijheid' voor jou?

Mensen maken voortdurend betekenis van woorden, concepten en de werkelijkheid. Dat doen we door herinneringen aan gebeurtenissen in onze levens, dingen die we hoorden, gelezen of ervaren hebben.

'Meaning-heavy', was het woord dat Chené gebruikte. Ze noemde de Westerse maatschappij vooral beladen met betekenis. En inderdaad, de verhalen achter onze woorden, meningen en standpunten verdwijnen vaak naar de achtergrond. We hebben het er niet over. Omdat er niet naar gevraagd wordt, omdat we er niet over (durven) vertellen, omdat we niemands tijd willen belasten met onze verhalen. Zo gezien worden vele van onze dagdagelijkse gesprekken thuis, in de vereniging, op het werk of in gezelschap van vrienden een beetje als wat rommelen aan de oppervlakte.

We delen wel dezelfde taal, maar delen we ook dezelfde betekenis onder de woorden? Hoe ontelbaar zijn de momenten waarop we denken dat we elkaar begrijpen, maar elkaar niet werkelijk verstaan?

In Storyweaving willen we de ervaring terugbrengen in onze gesprekken. En daarmee komen ook onze relaties terug in beeld. Want ervaringen doen zich voor wanneer we in relatie zijn met de ander, de wereld van dingen, van natuur, van ideeën. 

Verhalen en betekenis: 't is onze natuur

Achter woorden gaan betekenissen schuil. Ook het woord 'verhalen' is aan een variatie van betekenissen onderhevig. We denken aan sprookjes, boeken of films. Aan theater of aan Storytelling-festivals waar Storytellers meeslepende verhalen vertellen en een publiek ademloos luistert. Storytelling werd in het tweede decennium van onze 21ste eeuw ook 'hip' in de wereld van economie. Reclame wil ons voortdurend - en daarbij gebruik makend van verhalen - overtuigen dat we nog iets tekort hebben om helemaal gelukkig (succesvol, modieus, bijzonder, uniek, ..) te zijn. Organisaties en leiders construeren hun organisatieverhaal om medewerkers en stakeholders te inspireren, mee te nemen, te overtuigen.

In Storyweaving benaderen we 'verhalen' als capaciteit van mensen om betekenis te geven aan hun eigen leven, aan hun relaties en aan de wereld. Mensen vertellen zichzelf en anderen voortdurend verhalen over wie en hoe ik ben, wie en hoe wij zijn en hoe de werkelijkheid rondom ons is. 

Die verhalen komen zo tot stand: we rijgen ogenblikken die we ons herinneren uit ons leven aan elkaar tot een 'verhaal'. In de verhalen maken we conclusies over hoe de dingen zijn zoals ze zijn. De conclusies die we trekken uit onze verhalen hebben een diepe invloed op onszelf, op anderen en op de wereld. Op die manier geven we betekenis aan wie we zijn, aan ons leven, onze relaties en aan de wereld.

Mensen zijn dus - naast verhalenmakers - ook betekenismakers. We kunnen niet anders. Alleen, dat proces is vaak verborgen. Via verhalen wordt dat proces van betekenisgeving zichtbaar. Want: hoe komt het dat je denkt aan dit of dat beeld, deze of die betekenis? Waar in je leven maakte je die verbinding? Welke indrukken heeft dat bij je nagelaten? Hoe heeft dat je denken en doen veranderd?

Verhalen scheppen samenhang

Tussen momenten, emoties, hoop, gebeurtenissen, verwachtingen. Verhalen tonen ons een meer holistisch beeld dan enige vragenlijst, dataverzameling of intakeformulier ooit kan. Dat is een principe dat we ook in bijvoorbeeld het Waarderend Onderzoek (Appreciative Inquiry) terugzien. In het Storyweaving werk wordt die klemtoon op verhalen nog groter. Ze zijn niet een 'middel', maar een doel: het samen scheppen van rijke verhalen waarin mensen uitgenodigd worden hun luisteraars mee te nemen naar betekenisvolle ervaringen, die te herbeleven en betekenis te geven.

Verhalen van ervaringen en betekenis bieden geldige kennis

We beschouwen Storyweaving verhalen, gebaseerd op ervaringen en betekenisgeving van vertellers, als dragers van kennis en betekenis. Net als data, rapporten, handboeken, wetenschappelijke papers, journalistieke artikels, enz.

In zijn boek 'Het dikke ik', verwijst de Nederlandse filosoof Harry Kunneman naar drie vormen van kennis, die elk geldigheidswaarde hebben. Die zouden we enigszins vereenvoudigd kunnen benoemen als:

• Universele kennis: komt voort uit de wetenschap. Is algemeen geldend 'zo is het.'
• Toegepaste kennis: kennis die voortkomt uit wetenschap en bewezen praktijken en antwoorden biedt op vragen als 'hoe lossen we dit op?' of 'hoe doen we dit?'
• Doorleefde kennis: kennis die voortkomt uit ervaringen, waarden, existentiële menselijke vragen.

In die laatste categorie kunnen we - naar onze bescheiden mening - de verhalenkennis willen onderbrengen. Als een vorm van geldige kennis, naast universele (wetenschappelijke) kennis en toegepaste kennis.

Authoring en Re-authoring

En er is nog iets bijzonder aan de hand met verhalen. Wanneer we reizen van betekenis naar ervaringen (en daarbij vergezeld worden door iemand die geëngageerd luistert), opent zich de poort naar rijkere verhalen en betekenis. Alsof onze verhalen terugkomen, de weg weer vinden naar ons bewustzijn. In haar boek 'Re-authoring the world', benoemt narratief deskundige Chené Swart  dit als het opnemen van auteurschap van onze verhalen. Wie vertelt over betekenis en ervaringen, neemt daarmee het auteurschap van haar verhalen en haar leven weer in eigen handen.

Re- authoring dan: door aandacht te besteden aan onze verhalen, kunnen we ermee 'in relatie' staan. Dat is bijvoorbeeld ook de reden waarom we verhalen een naam geven: zo gaan ze een beetje 'voor ons staan'. We kunnen ernaar kijken en ons afvragen in welke verhouding we tot dit verhaal willen staan. Willen we het koesteren? Willen we er wat meer afstand van nemen? Willen we de loop van dit verhaal vanaf nu veranderen?

In het proces van Storyweaving geven we de verhaalrechten expliciet terug aan de verteller. We respecteren de verteller als de eerste auteur van zijn of haar verhaal.

Soulfood

Jon Young vertelt over hoe belangrijk is voor ons allemaal om ons opnieuw te verbinden met onze natuurlijke omgeving. Opmerkelijk is hij aan het einde van zijn heerlijke verhaal de nadruk legt om het belang van het vertellen over onze ervaringen. Dan worden de dunne draadjes in ons zenuwstelsel geweven tot sterke touwen.